Göz Bankası Ne İş Yapar? Antropolojik Bir Bakış
Bir antropolog olarak dünyanın kültürel dokusunu anlamaya çalışırken, en küçük ritüellerden en karmaşık toplumsal yapıya kadar her şeyin bir anlamı olduğunu fark ederiz. Göz Bankası gibi modern kurumlar da bu anlam haritasında yalnızca tıbbi veya teknolojik işlevleriyle değil, aynı zamanda derin sembolik değerleriyle yer alır. Bu yazıda, “Göz Bankası ne iş yapar?” sorusuna sadece biyolojik değil, kültürel bir mercekten bakacağız. Çünkü göz yalnızca görmenin değil, aynı zamanda görmenin anlamının da merkezindedir.
Göz: Görmenin Ötesinde Bir Sembol
Antropolojik açıdan göz, neredeyse tüm kültürlerde bilgi, bilinç ve ruhun penceresi olarak kabul edilir. Antik Mısır’ın Horus gözü, Orta Doğu’nun nazar boncuğu ya da Batı kültürlerinde “gözetleyen Tanrı gözü” gibi semboller, gözün insanlığın kolektif bilinçaltında derin bir yere sahip olduğunu gösterir. Bu semboller, gözün yalnızca biyolojik bir organ olmadığını; görme, farkındalık ve ruhsal temasın da bir temsilcisi olduğunu anlatır.
Modern Ritüellerin Alanı: Göz Bankası
Göz Bankası, tıbbi olarak kornea nakli için göz dokularını toplayan, saklayan ve ihtiyaç sahiplerine ulaştıran bir kurumdur. Ancak antropolojik açıdan bakıldığında bu süreç, modern dünyanın “yaşamı yeniden üretme” ritüellerinden biridir. Bağış yapmak, bir tür “modern fedakârlık ritüeli”dir. Bir insanın ölümünden sonra gözlerinin başka birine ışık olması, yaşam ve ölüm arasındaki sembolik döngünün en somut örneklerinden biridir.
Bu bağış eylemi, eski toplumlarda ölüyle yaşayan arasındaki sınırların bulanıklaştığı ritüelleri hatırlatır. Göz Bankası’na yapılan bir bağış, yalnızca tıbbi bir işlem değil, “ışığın paylaşımı” olarak da görülebilir. Bir anlamda, modern çağın yeni “görme kültü”nü yaratır.
Topluluk, Empati ve Kimlik
Bir göz bağışı yalnızca bireysel bir karar değildir; aynı zamanda toplumsal bir dayanışma biçimidir. Göz Bankası etrafında oluşan bu görünmez ağ, modern toplumlarda giderek azalan “kolektif empati”nin yeniden inşasına katkıda bulunur. Birinin gözüyle başka birinin dünyayı görmesi, kelimenin tam anlamıyla “başkasının bakışıyla dünyaya bakmak” demektir. Bu, kimliğin, bedenin ve benliğin sınırlarını aşan bir eylemdir.
Antropolojik açıdan bu durum, bedenlerin toplumsal paylaşıma açılması olarak da yorumlanabilir. Bağışçının bedeni, bireysel mülkiyet olmaktan çıkarak topluluğun bir parçası hâline gelir. Böylece göz, sadece bir organ değil, “ortak insanlık bilinci”nin bir aracı olur.
Ritüellerin Evrimi: Ölümden Hayata Uzanan Işık
Tarih boyunca insanlar ölümle yaşam arasındaki geçişi anlamlandırmak için sayısız ritüel üretmiştir. Göz Bankası uygulamaları da bu kadim ritüellerin modern biçimlerinden biridir. Eskiden bedenin toprağa karışması ruhun huzuru için önemliydi; bugünse organların başka bedenlerde yaşam bulması, aynı anlamı taşır. Antropologlar için bu, “yeniden doğuş”un teknolojik bir versiyonudur.
Her bir kornea nakli, ölümün sadece bir son değil, dönüşümün başlangıcı olabileceğini hatırlatır. Bu yönüyle Göz Bankası, bilimin soğuk laboratuvarlarından çok, modern toplumun kutsal alanlarından biridir. Burada yaşam, ritüellerin, teknolojinin ve insanlık değerlerinin kesiştiği bir noktada yeniden tanımlanır.
Sonuç: Görmenin Paylaşımı
“Göz Bankası ne iş yapar?” sorusu, yalnızca bir sağlık hizmetinin işlevini değil, insan olmanın anlamını da sorgular. Göz Bankası, yaşamı sürdürmenin ötesinde, görmeyi paylaşmanın etik ve kültürel değerini taşır. Her bir bağış, insanın başka bir insanda var olmaya devam ettiği sessiz bir toplumsal anlaşmadır.
Antropolojik açıdan bakıldığında, Göz Bankası modern dünyanın en insani mitlerinden birini yazmaktadır: Birinin gözlerinden dünyaya yeniden bakmak, hem biyolojik hem de ruhsal bir yeniden doğuştur. Bu da bize, görmenin yalnızca gözle değil, kalple de mümkün olduğunu hatırlatır.