Bir sabah, Şirin Hanım işyerine gitmek için evinden çıkarken aklına takılan bir soru vardı. “Proletarya neresi?” Bu soru, belki de işçi sınıfının temsilcisi olan bu kavramı, tüm toplumun göz önünde bulundurması gerektiği gerçeğini bir kez daha ona hatırlatmıştı. “Proletarya” kelimesi her ne kadar tarih kitaplarında ya da siyasi tartışmalarda sıkça geçse de, gerçek anlamda bu kavramı çoğumuz tam olarak anlayabiliyor muyuz? Ya da belki de, proletaryanın gerçek anlamı, zamanla değişmiş ve şekillenmiş olabilir mi? Şirin Hanım’ın kafasındaki bu soruya, veriler ve günlük yaşamdan örneklerle bir göz atarak, bu tartışmayı birlikte başlatalım.
Proletarya: Tarihin ve Toplumun Gölgesinde Bir Kavram
Proletarya, kelime olarak Roma İmparatorluğu’ndan türemiştir ve aslında “çocuk sahibi olan sınıf” anlamına gelir. Ancak, Marx’ın kapitalizmle ilgili analizlerinden sonra, proletarya, toplumun en alt sınıfını, yani kendi emeğiyle geçinen işçi sınıfını ifade eden bir terim haline gelmiştir. Kapitalist sistemde, üretim araçlarına sahip olmayan ve sadece iş gücünü satan insanlar, proletaryayı oluşturur. Bu sınıf, yalnızca iş gücüyle değil, aynı zamanda yaşam koşulları, çalışma şartları ve yaşadıkları zorluklarla da tanınır.
Şirin Hanım’ın hikayesinde olduğu gibi, çoğu zaman proletarya kelimesi, sadece fabrikalarda çalışan, ağır işlerde uğraşan kişilerle ilişkilendirilir. Ancak bu kavramın kapsamı daha geniştir. Modern toplumda, işçi sınıfı artık yalnızca fabrikalarla sınırlı değildir. Birçok kişi, çeşitli sektörlerde -gıda, hizmet, inşaat- “proletarya” sınıfının bir parçasıdır. Yani, aslında proletarya, sadece sanayi işçilerinden oluşmaz. Özellikle büyük şehirlerde, birçok farklı sektörde çalışan insanlar, iş gücünü satarak geçimini sağlayan ve sınıfsal açıdan alt sınıf sayılabilecek kişilerdir. Ancak, bu tanımda önemli bir soru ortaya çıkar: “Gerçekten de proletarya olmak ne demek?”
Verilerle Proletaryanın Günümüz Görünümü
Bugün dünyada, kapitalizm ve neoliberal politikalarla birlikte proletaryanın tanımı da değişmiştir. Örneğin, Türkiye’de 2021 itibariyle yaklaşık 9 milyon kişi, sanayi sektöründe çalışmaktadır. Ancak, hizmet sektörü bu sayıyı çoktan geçmiş durumda. 2020 yılı itibariyle Türkiye’de hizmet sektöründe çalışan kişi sayısı yaklaşık 15 milyon olmuştur. Bu, iş gücünün büyük kısmının artık üretimden ziyade hizmet sektöründe yoğunlaştığını gösteriyor. Peki, bu kişiler gerçekten proletaryanın bir parçası mı? Bu sorunun cevabı, içinde bulunduğumuz ekonomik ve sosyal yapıya göre değişebilir. Ancak, aynı zamanda bu işçilerin karşılaştığı çalışma şartları da oldukça farklılık gösterebiliyor.
Bir örnekle açalım: Selim Bey, bir kargo şirketinde çalışıyor. Sabahın erken saatlerinde işbaşı yapıyor, bazen saatlerce arabada, bazen ise ambarlarda çalışıyor. Düşük maaşlar, iş güvenliği sorunları, uzun çalışma saatleri… Tüm bunlar Selim Bey’in günlük yaşantısının bir parçası. Onun hikayesi, sadece bir kargo çalışanının hayatını değil, aynı zamanda Türkiye’nin birçok şehrinde ve dünyada proletaryanın geniş bir kesimini temsil ediyor. Selim Bey’in yaşadığı zorluklar, sadece onun değil, toplumun birçok kesiminden insanın da karşılaştığı zorluklar. Yine de, Selim’in dünyasında, proletaryanın tanımı, elbette yalnızca ücretli bir işçi olmaktan çok daha fazlası.
Proletaryanın Zayıf Yönleri: Sistem ve Sınıf Ayrımının Derinleşmesi
Ancak, proletaryanın günümüzdeki yeri, sistemin içindeki derin çatlakları da gözler önüne seriyor. Kapitalist sistemde, iş gücünü satan bu sınıf, daha fazla üretim ve daha düşük maaşla daha fazla çalışmaya zorlanmaktadır. Globalleşmenin etkisiyle, üretim ucuz iş gücünün olduğu ülkelere kaymıştır ve bu durum, işçi sınıfının yaşam standartlarını daha da zorlaştırmıştır. Birçok ülkede işçilerin hakları, siyasi ve ekonomik güç mücadelesinin altında ezilmektedir. Bugün, gelir dağılımındaki eşitsizlik giderek artmaktadır. 2020’de yapılan bir araştırmaya göre, dünya nüfusunun en zengin %1’i, toplam gelirin %40’ını kontrol ederken, en yoksul %50, yalnızca %10’luk bir paya sahiptir.
Peki, tüm bunlar proletaryanın geleceği hakkında ne söylüyor? Bugün, birçok işçi düşük ücretlerle geçinmeye çalışırken, bir taraftan da teknoloji ve otomasyon devrimi, insan emeğine olan ihtiyacı giderek azaltıyor. Şirin Hanım’ın düşündüğü gibi, proletarya gerçekten sadece fabrikalarda mı yoksa günümüz dünyasında internet, hizmet sektörü, kargo taşımacılığı gibi alanlarda da var mı? Sorular bu kadarla da kalmıyor; toplumsal sınıf ayrımları her geçen gün daha da derinleşiyor ve proletaryanın yaşadığı zorluklar, çok daha karmaşık hale geliyor.
Sonuçta, proletarya neresi? Belki de burası, yalnızca fabrikalardan ibaret değil. Her birimiz, toplumda belirli bir yer edinen, sistemin dişlilerinde yer alan bir işçi olabiliriz. Bu, hepimizin aynı sınıfın parçası olduğu anlamına gelir. Sizce, modern dünyada proletarya hala “eski” anlamıyla mı kalıyor, yoksa yeni bir form kazanıyor mu? Hadi, bu konuda düşündüklerinizi paylaşın, birlikte tartışalım!